พระซุ้มกอ ถือเป็นพระเครื่องที่มีความสำคัญอันดับหนึ่งของจังหวัดกำแพงเพชร ทั้งในด้านพุทธคุณและพุทธศิลป์ ด้วยความงดงามและความศักดิ์สิทธิ์ที่แฝงอยู่ในองค์พระ ทำให้พระซุ้มกอเป็นที่เคารพบูชาและหายากในวงการพระเครื่อง
ตำนานการสร้างพระซุ้มกอ
พระซุ้มกอถูกขุดค้นพบครั้งแรกในบริเวณวัดพระบรมธาตุ วัดพิกุล วัดฤาษี และลานทุ่งเศรษฐี โดยจากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ พบว่าพระซุ้มกอถูกสร้างขึ้นในสมัยสุโขทัย โดยพระมหาธรรมราชาลิไท เมื่อครั้งท่านเป็นผู้ปกครองเมืองชากังราว ซึ่งปัจจุบันคือจังหวัดกำแพงเพชร
การค้นพบศิลาจารึกแผ่นเงินที่วัดพระบรมธาตุในปี พ.ศ. 2392 โดยสมเด็จพระพุฒาจารย์โต ทำให้ทราบว่าพระซุ้มกอถูกสร้างขึ้นประมาณปี พ.ศ. 1900 โดยมีฤาษีผู้มีฤทธิ์ 3 ตน ได้แก่ ฤาษีพิราลัย ฤาษีตาไฟ และฤาษีตาวัว เป็นผู้นำในการสร้างพระเครื่องชุดนี้ โดยใช้วัตถุดิบจากดินผสมว่าน 108 และเกสรดอกไม้ รวมถึงมีบางส่วนที่ทำจากเนื้อชินเงิน
ลักษณะของพระซุ้มกอ
พระซุ้มกอมีลักษณะเป็นพระพุทธรูปปางสมาธิ ล้อมรอบด้วยลวดลายกนกที่ข้างองค์พระ ขอบพิมพ์ขององค์พระจะโค้งมนคล้ายตัวอักษร “ก.” ทำให้พระเครื่องนี้ได้รับชื่อว่า “พระซุ้มกอ” นอกจากนี้ พระซุ้มกอยังถือเป็นต้นแบบในการสร้างพระสมเด็จวัดระฆัง ที่สมเด็จพระพุฒาจารย์โตได้นำเศษพระซุ้มกอกำแพงเพชรมาบดเป็นส่วนผสมในการสร้างพระสมเด็จ ทำให้พระสมเด็จมีความศักดิ์สิทธิ์และโด่งดังไปทั่วประเทศ
ความสำคัญทางประวัติศาสตร์
จากการสันนิษฐาน พระกำแพงซุ้มกอ มีอายุประมาณ 700-800 ปี โดยถูกสร้างขึ้นในสมัยที่เมืองชากังราวเป็นเมืองหน้าด่านที่สำคัญของกรุงสุโขทัย ซึ่งทำให้พระซุ้มกอเป็นหนึ่งในพระเครื่องที่มีความสำคัญทั้งในด้านประวัติศาสตร์และศิลปะ
พระซุ้มกอจึงไม่เพียงเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ผู้คนเคารพบูชา แต่ยังเป็นเครื่องเตือนใจถึงความงดงามและความเจริญรุ่งเรืองของอาณาจักรสุโขทัยในอดีต